Phân tích ý nghĩa bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca của Thanh Thảo

Hướng dẫn

Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca

Mở bài:

Thanh Thảo là nhà thơ trưởng thành trong cuộc kháng chiến chống Mĩ. Ông là một cây bút hướng nội, giàu suy tư, trăn trở về cuộc sống, luôn tìm tòi những cách biểu đạt mới trong sáng tác. Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca được trích trong tập “Khối vuông Ru- bích” là một trong những sáng tác tiêu biểu cho kiểu tư duy thơ tượng trưng của nhà thơ Thanh Thảo.

Thân bài:

Nhan đề bài thơ mang ý nghĩa biểu trung sâu sắc. Cây đàn ghi- ta, một nhạc cụ phổ biến vốn là biểu tượng cho nghệ thuật, tượng trưng cho đất nước Tây Ban Nha. Bởi thế, có nơi, nó được gọi là Tây Ban cầm. Cây đàn ghi ta gắn với câu chuyện kể về nghệ sĩ Lor-ca, một huyền thoại của đất nước Tây Ban Nha

Lor-ca là một tài năng sáng chói của văn học hiện đại Tây Ban Nha. Nghệ thuật của ông có ảnh hưởng rất lớn đến tinh thần của nhân dân Tây Ban Nha nói riêng và Tây Âu nói chung. Lor-ca còn là một chiến sĩ kiên cường chống lại chủ nghỉa phát- xít cực đoan của Tây Ban Nha, với khát vọng tự do và khát vọng cách tân nghệ thuật mãnh liệt.

Hoảng sợ trước ảnh hưởng to lớn của ông, bọn Phăng – cô than phát – xít đã bí mật sát hại ông. Cái chết của Lor-ca đã dấy lên một làn sóng phẫn nộ với bè lũ phát- xít Phăng- cô. Tên tuổi của Lor-ca từ đó đã trở thành biểu tượng, là ngọn cờ tập hợp các nhà văn hóa Tây Ban Nha và thế giới chống chủ nghĩa phát- xít, bảo vệ văn hóa dân tộc và văn minh nhân loại.

Đặt đàn ghi-ta với Lor-ca tác giả muốn ta cho thấy sự gắn bó của Lor-ca với nghệ thuật của đất nước Tây Ban Nha. Đồng thời cho thấy ảnh hưởng của Lor-ca với nghệ thuật của đất nước ông.

Lời đề từ: Khi tôi chết hãy chôn với cây đàn cũng mang một ý nghĩa sâu sắc. Câu nói trích trong bài thơ Ghi nhớ của Lor-ca, được xem như một di chúc của ông để lại hậu thế. Lời đề từ thể hiện một tình yêu say đắm, tha thiết của Lor-ca với nghệ thuật và xứ sở Tây Ban Nha. Sâu xa hơn, nó chứa đựng một thông điệp quan trọng đối với những ai muốn sáng tạo cái mới: Lor-ca nghĩ rằng thơ ca của mình đến một ngày nào đó sẽ án ngữ, ngăn cản sự sang tạo nghệ thuật của những người đến sau, nên đã căn dặn lại phải biết chon nghệ thuật của ông để đi tới.

Lor-ca: con người tự do và nhà cách tân nghệ thuật mong manh, đơn độc.

Bằng những hình tượng nghệ thuật độc đáo, nhà thơ Thanh Thảo từng bước bộc lộ chủ đề bài thơ. Nổi bậc và trọng tâm của toàn bài thơ là hình tượng nghệ sĩ Lor-ca. Lor-ca được khắc họa là con người tự do, nghệ sĩ cách tân trong khung cảnh chính trị và nghệ thuật Tây Ban Nha. Lời thơ mang đậm chất chấm phá mang dấu ấn của thơ siêu thực và trên nền văn hóa Tây Ban Nha:

những tiếng đàn bọt nước

Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt

li-la li-la li-la

đi lang thang về miền đơn độc

với vầng trăng chếnh choáng

trên yên ngựa mỏi mòn

Hình ảnh Lor-ca xuất hiện trong hình ảnh và âm thanh của tiếng đàn ghi-ta. Thanh Thảo ngay câu thơ đâì tiên đã có sự diễn dạt đọc đáo. Một hình ảnh thực được cảm nhận bằng sự siêu thực bởi thính giác và thị giác: tiếng đàn li la, li la, hình ảnh bọt nước. Câu thơ toàn vần bằng, kết hợp giữa thơ và nhạc độc đáo. Lor-ca hiện hình trong sinh hoạt văn hóa với Tây Ban Nha áo choàng đỏ gắt. Lor-ca xuất hiện trong sinh hoạt đời thường với phong cách nghệ sĩ dân gian, tự do phóng khoáng. Hình ảnh “vầng trăng”, “yên ngựa” và những từ láy: “lang thang”, “đơn độc” “chếnh choáng”, “mỏi mòn” giàu sức biểu cảm.

Hình tượng Lor-ca đã được giới thiệu bằng những hình ảnh tương phản gay gắt giữa nghệ thuật và bạo tàn, giữa thân phận người nghệ sĩ bọt bèo với hiện thực tàn khốc. Xuất hiện trên bối cảnh ấy, nhìn theo góc độ nào cũng vẫn chỉ thấy Lor-ca: con người tự do và nhà cách tân nghệ thuật mong manh, đơn độc.

Lor-ca bị sát hại và sự xót xa về sự dang dở của khát vọng cách tân:

Tây Ban Nha

hát nghêu ngao

bỗng kinh hoàng

áo choàng bê bết đỏ

Lorca bị điệu về bãi bắn

chàng đi như người mộng du

tiếng ghi-ta nâu

bầu trời cô gái ấy

tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy

tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan

tiếng ghi-ta ròng ròng

máu chảy

Cái chết của Lor-ca được miêu tả qua những hình ảnh tả thực và tượng trưng siêu thực. Đó là mọt cái chết bất ngờ, bi tráng. Trước khi điều tồi tệ xảy ta, Lor-ca vẫn hát nghêu ngao. Bỗng kinh hoàng nhận ra vết thương khi áo choàng bê bết đỏ. Đó là cái chết đầy bí ẩn vì Lor-ca không được xét xử, không được tự vệ. Chính điều ấy tạo ra nỗi xót xa ám ảnh trong lòng người khi Lor-ca bị điệu về bãi bắn, đi như người mộng du…Tất cả tố cáo sự tàn bạo, độc ác của chế độ phát- xít lúc bấy giờ.

Ở y nghĩa tượng trưng siêu thực, âm thanh tiếng ghi-ta là sự hóa than của Lor-ca. Tiếng đàn vỡ ra thành màu sắc: nâu, xanh. Hình ảnh gợi tình yêu Tổ quốc, mối tình thủy chung, niềm ky vọng vào cuộc sống…của khát vọng LLor-ca. Tiếng đá tan ra thành hình khối: “ tròn bọt nước vợ tan”. Đó là sự ám ảnh về cái chết giờ đây đã thành sự thật. Tiếng đàn đọng lại thành dòng máu: “tiếng ghi-ta ròng ròng/ máu chảy”. Hình ảnh gợi cái chết thê thảm và sự dã man, tàn ác của kẻ thù.

Mỗi tiếng ghi-ta là một nỗi niềm của con người trước cái chết của Lor-ca. Đó là sự tiếc thương của người tình thủy chung, là nỗi niềm xót xa, tiếc nuối của con người, của nhà thơ trước hành trình cách tân nghệ thuật dở dang, là nỗi đau của chúng ta trước cái chết thê thảm của người nghệ sĩ. Thủ pháp chuyển đổi cảm giác tạo nên những cảm nhận rất mới, rất độc đáo, phù hợp với những khát vọng cách tân của người nghệ sĩ Lor-ca.

Âm nhạc đã biến thành thân phận, tiếng đàn thành linh hồn, sinh thể. Tác giả sử dụng nhiều biện pháp tu từ (phép đối lập: nghêu ngao >< kinh hoàng; phép nhân hóa: vầng trăng chếnh choáng; phép ẩn dụ: tiếng đàn ghi ta; phép điệp ngữ: tiếng đàn ghi ta; hoán dụ:áo choàng bê bết đỏ; phép ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: tiếng ghi-ta nâu, bầu trời cô gái ấy, tiếng ghi-ta lá xanh biết mấy, tiếng ghi-ta tròn bọt nước vỡ tan, tiếng ghi-ta ròng ròng máu chảy…) vừa miêu tả tiếng đàn và cái chết oan khuất của Lor-ca vừa diễn tả nỗi long căm phẫn, xót thương của Thanh Thảo và của mọi người trước việc Lor-ca bị sát hại.

Niềm xót thương và sự tiếc nuối những cách tân nghệ thuật còn dang dở của Lor-ca:

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang

giọt nước mắt vầng trăng

long lanh trong đáy giếng

Sự bất tử của nghệ thuật và con người Lor-ca được khẳng định như một chân lí. Di chúc của Lor-ca: “Khi tôi chết hãy chon tôi với cây đàn” được lấy làm đề từ, bộc lộ một tình yêu say đắm, tha thiết của Lor-ca với nghệ thuật và đất nước Tây Ban Nha. Sâu xa hơn, Lor-ca muốn hậu thế hãy quên ông, vượt qua ông để đổi mới nền nghệ thuật.

Thế nhưng hậu thế vì quá ngưỡng mộ Lor-ca đã không dám vượt qua nghệ thuật của ông. Vô hình đã chôn vùi khát vọng đổi mới của Lor-ca:

không ai chôn cất tiếng đàn

tiếng đàn như cỏ mọc hoang.

Câu thơ mở ra nhiều trường liên tưởng. Có nỗi xót thương cái chết của một thiên tài, có nỗi xót tiếc hành trình cách tân dang dở, có cả sự ngợi ca nhân cách của một nghệ sĩ vĩ đại với tâm nguyện đổi mới và ngợi ca sự vĩ đại trong sự nghiệp nghệ thuật tài hoa của Lor-ca… Nỗi đau xót trước cái chết của Lor-ca, trước khát vọng cách tân dang dở đọng lại thành những hình ảnh đẹp và buồn

giọt nước mắt vầng trăng.

Long lanh trong đáy giếng.

Hình ảnh “giọt nước mắt” trực tiếp gợi nỗi đau, sự thương tiếc còn hình ảnh “vầng trăng” tượng trưng cho cái đẹp, cho nghệ thuật…. “Đáy giếng” nơi kẻ thù ném xác Lor-ca hòng xóa dấu vết tội ác, nơi lưu giữ hiện than của đau thương và tội ác.

Sự kết hợp tuyệt diệu giữa những “giọt nước mắt” đau thương và “vầng trăng” huyền diệu đã tạo thành một hệ hình ảnh trùng phức, giao thoa, ánh xạ vào nhau, gợi những suy tư đa chiều về nỗi xót thương, niềm tiếc thương, kính trọng, ngưỡng mộ của tác giả và mọi người dành cho Lor-ca. Từ đó bất tử hóa hình tượng Lor-ca.

Suy nghĩ về cái chết của Lor-ca:

Thanh Thảo đã nói về cái chết của Lor-ca từ góc độ duy tâm, tướng số học phương Đông. Cái chết được báo trước như một định mệnh:

đường chỉ tay đã đứt

dòng sông rộng vô cùng

Lorca bơi sang ngang

trên chiếc ghi-ta màu bạc

Cái chết đầy chất nghệ sĩ, nhẹ nhàng thanh thản như một sự giải thoát. Lor-ca bơi qua dòng sông cuộc đời với chiếc đàn ghi ta ánh bạc. Cái chết như một sự lựa chọn để mở đường cho sự cách tân, sang tạo:

chàng ném lá bùa cô gái di-gan

vào xoáy nước

chàng ném trái tim mình

vào lặng yên bất chợt

Điệp từ: ném, hình ảnh lá bùa, xoáy nước, trái tim là sự phản đối quyết liệt đối với tội ác, sự bất công. Sau cái chết, mọi sự ràng buộc được dứt bỏ. Lor-ca hoàn toàn được tự do. Sự thóng trị của cường quyền và cả thần quyền mất hết quyền năng của nó. Lỏ-ca chỉ giữ lại cho mình cây đàn nghệ thuật và tình yêu sự sống. Ở đây, chàng đã hóa thân vào vũ trụ với đầy đủ vẻ đẹp của cuộc đời con người đích thực với trái tim cuồng nhiệt, thánh thiện và tự do.

Chuỗi âm thanh li la li la li la như khúc dạo cuối của bản nhạc, thể hiện sự kính trọng và tri âm của Thanh Thảo đối với Lor-ca.

Viết Đàn ghi ta của Lor-ca, Thanh Thảo đã lựa chọn một hình thức nghệ thuật độc đáo. Bài thơ là sự kết hợp hài hòa hai yếu tố thơ và nhạc. Thơ dẫn bước cho nhạc. Nhạc nâng cánh cho thơ đưa nghệ thuật lên mức tuyệt đỉnh. Ta vọng nghe tiếng hát trong câu thơ bay bỏng, cuộn trào.

Sức gợi mở của hình tượng hết sức đa dạng, hình ảnh phong phú, ngôn từ được gọt giũa mới mẻ, hàm súc giàu sức gợi cảm. Từ tiếng đàn, người đọc liên tưởng đến nghệ thuật, liên tưởng đến cuộc đời, sự tự do của con người và khát vọng sống chân thực, đẹp đẽ.

Bài thơ đã sử dụng biện pháp của thơ siêu thực, đặc biệt là những hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng thể hiện sự sáng tạo của Thanh Thảo trong việc cách tân thơ. Với Đàn ghi ta của Lor-ca, Thanh Thảo đã đóng góp một tiếng nói riêng đầy triết lí, siêu thực làm đẹp thêm vườn thơ Việt Nam vốn đang dần đi vào thực dụng sau chiến tranh.

Kết bài:

Bài thơ Đàn ghi ta của Lor-ca ngợi ca vẻ đẹp nhân cách, tâm hồn và tài năng của Lor-ca – nhà thơ, nhà cách tân vĩ đại của văn học Tây Ban Nha và thế giới thế kỉ XX. Với bài thơ, Thanh Thảo đã tìm được một ý tưởng, hồi ức, quan niệm của mình. Từ cuộc đời và cái chết của nghệ sĩ Lor-ca và tiếng đàn, Thanh Thảo đã bắt gặp toàn bộ những cái gì sâu thẳm nhất của ông được biểu lộ. Mỗi một tiếng đàn là một ý tưởng, một hồi ức, một cảnh đời, một đối thoại đầy ý nghĩa, một suy ngẫm triết lý về thơ và đời.

Theo hoctotnguvan.vn