Ý nghĩa cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến – Bài làm 1
Chí Phèo là nhân vật điển hình xuất hiện sắc của nhà văn Nam Cao trong truyện ngắn Chí Phèo ra đời năm 1941. Đây là một người nông dân cùng quẫn vốn lương thiện, hiền lành, tự trọng nhưng đã bị Bá Kiến cho đi tù oan, bị lưu manh hóa, côn đồ hóa. Sau khi gặp Thị Nở, được hưởng tình cảm yêu thương. Chí muốn trở lại lương thiện. Tuyệt vọng vì không thể hoàn lương. Chí cầm dao đến nhà kẻ thù, sau khi đã nốc rất nhiều rượu. Vậy Chí Phèo giết Bá Kiến trong trạng thái say hay tỉnh?
Theo tác giả miêu tả thì Chí đã uống đến hai chai rượu. Cũng theo truyện thì Chí rắp tâm đến nhà thị Nở “để đâm chết cả nhà nó. Chí có ý định đó vì Thị Nở nghe lời bà cô của thị, đã cự tuyệt quan hệ với Chí Phèo. Nhưng rồi Chí không đến nhà người tình bội bạc mà lại đến thẳng nhà Bá Kiến. Nhà văn đưa ra lời bình: “Những thằng điên và những thằng say rượu không bao giờ làm những cái mà lúc ra đi chúng định làm”. Căn cứ vào những chi tiết đó, ta có thể kết luận Chí Phèo xông đến và đâm chết Bá Kiến trong trạng thái say.
Nhưng phân tích và kết luận như thế chưa đủ. Trước khi hạ thủ kẻ thù, Chí đã nói những lời rất tỉnh táo. Chí nói ba câu rất gọn và rõ. Một câu khắng định quyết liệt: “Tao muốn làm người lương thiện!”. Một câu hỏi uất ức: “Ai cho tao lương thiện?”. Rồi một câu phủ định đau xót: “Tao không thể là người lương thiện nữa”. Chí Phèo muốn. Chí Phèo hỏi và Chí Phèo hiểu mình không thể trở thành người lương thiện được nữa với những vết mảnh chai trên mặt, dấu vết của tội lỗi, của bao lần rạch mặt, ăn vạ, ức hiếp, gây rối. Như vậy là Chí rất tỉnh. Vả lại lời văn của Nam Cao cho chúng ta thấy rõ khi Chí Phèo uống thêm chai rượu nữa nhưng “càng uống càng tỉnh ra”. Tỉnh ra, Chí buồn, khóc rưng rức rồi ra đi với con dao ở thắt lưng. Phải nói, theo cách dẫn truyện Nam Cao, Chí Phèo đang tỉnh.
Do đó, người đọc hiểu Chí Phèo đã giết Bá Kiến trong trạng thái vừa tỉnh vừa say, nhưng có lẽ phần tỉnh nhiều hơn.
Cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến có nhiều ý nghĩa. Thứ nhất, nó tố cáo xã hội thực dân – phong kiến đã tàn nhẫn đẩy người cố nông như Chí Phèo vào bế tắc, cùng đường không lối thoát. Chí Phèo vốn lương thiện, có nhân cách. Chỉ vì sự ghen hão của tên bá hộ cáo già, anh trai làng vô tội đó đã phải vào tù đến bảy, tám năm. Nhà tù của thực dân đã lưu manh hóa con người lương thiện ấy. Rồi Bá Kiến tiếp tục đẩy sâu Chí Phèo vào vũng bùn tội lỗi, biến anh thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Kết cục là Chí Phèo tự sát sau khi đã đâm chết tên thủ phạm Bá Kiến. Anh chưa tìm được lối thoát, một mặt không thể sống hung hãn, ngập trong rượu và máu như trước được nữa, mặt khác cũng không thể trở lại con đường sống lương thiện. Ý nghĩa khách quan của cái chết Chí Phèo là khi chưa được ánh sáng cách mạng soi rọi thì cuộc đời người nông dân nghèo hèn trong xã hội cũ rất dễ rơi và kết thúc bi thảm.
Cái chết của Bá Kiến và Chí Phèo còn nói lên sự phản kháng của con người dưới đáy xã hội. Dù sự phản kháng này là manh động, liều lĩnh, đơn độc nhưng cũng giáng một đòn chí tử, đích đáng vào kẻ có tội ác, đầu mối của những bi kịch trong cái làng Vũ Đại khốn khổ. Kẻ gieo gió đã phải gặt bão. Bá Kiến đã bị trừng phạt bởi chính người mà hắn đã đào luyện thành tên tay chân đắc lực. Bá Kiến chết cùng với tội lỗi của hắn. Chí Phèo chết trong người cố nông đáng thương, đáng giận ấy gục xuống trên vũng máu, chưa phải là hết chuyện. Sẽ có thể có Chí Phèo con ra đời nếu xã hội bất công, xấu xa ấy chưa thay đổi.
Ý nghĩa cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến – Bài làm 2
Tác phẩm Chí Phèo khép lại ở trang cuối cùng với một cảnh tượng hãi hùng, hai xác chết của hai con người – hai sinh vật. Cả hai đều làm người nhưng lại không là người, đó là Bá Kiến và Chí Phèo. Máu me loang lổ, lênh láng khắp hai xác không khỏi khiến người đọc rung mình. Xung quanh hai cái chết này, có rất nhiều ý kiến khác nhau. Có kẻ mừng ra mặt, đi đâu cũng nói toang toác: “ Ai chứ hai thằng ấy chết thiên hạ được nhờ”. Người kín đáo hơn thỉ tự nhủ” Thói đời tre già măng mọc. Hết thằng ấy lại có thằng khác…”Nhưng suy cho cùng thì cái chết của Chí Phèo và Bá Kiến là tất yếu, không thể tránh khỏi.
Toàn truyện Chí Phèo là một sức căng: Nam Cao đã đưa người đọc lạc vào một cung bậc khác của những sự căng thẳng về tinh thần bởi những câu choang choang của Chí, bởi những cơn nốc rượu như nước, bởi những lần rạch mặt ăn vạ ghê rợn. Tưởng thế đã là đáng nhớ lắm. Nam Cao còn bất ngờ đưa tay,lia ngòi bút một lần cuối để kết thúc tác phẩm của mình, cả trang sách như rung lên chi Chí vung dao chém vào người bá Kiến và tự kết thúc cuộc đời mình.
Khi tắt đèn của Ngô Tất Tố, Bước đường cùng của Nguyễn Công Hoan…ra đời, mấy ai còn có thể tượng tượng tới một mảnh đời nào bần cùng hơn, bế tắc hơn, tủi cực hơn thế. Tưởng như chị Dậu và anh Pha đã là tột cùng của đau khổ, tủi nhục nhất của người dân cùng ở một nước thuộc địa, bị giày đạp, bị cào xé, bị hủy hoại cả nhân tính lẫn nhân hình. Chị Dậu, anh Pha dù có khổ mấy, vẫn được công nhận là người. Còn Chí, con người hiền lành, chất phác , qua lần vào tù ra tội đã bán cả nhân tính, nhân hình để trở thành con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Thoát được cửa tù con, Chí Phèo lại ra vào cửa tù lớn và lần này thì mãi mãi. Chí bị khóa chặt trong cuộc đời thú vật mà chế độ thực dân phong kiến “ ban cho”. Từng ấy bất hạnh đáng để cho nhân vật nổi loạn tử thương rồi, nhưng ngòi bút của Nam Cao tỉnh táo và sắc sảo để cùng nhân vật đi đến cuối truyện. Mọi cái được nâng lên với mức độ cao hơn khi Chí Phèo định đến nhà thị Nởm, nhưng quen chân thuận đường lại đến nhà bá Kiến. Vô tình một cách có ý thức, Nam Cao cho nhân vật của mình đi chệch đường mà đúng hướng, đúng cái đích mà Nam Cao vạch ra cho nhân vật của mình. Cái chết của bá Kiến đầy bất ngờ, không ai nghĩ rằng con cáo già như bá Kiến lại có thể chết nhanh gọn đến thế. Với Chí Phèo thì không có gì là không thể bởi sự liều lĩnh của hắn đã được tôi luyện từ lâu rồi trong xã hội cũ.
Khi bị thị Nở từ chối không chấp nhận sống chung với mình, tuyệt vọng, Chí đã uống rượu nhưng càng uống thì lại càng buồn. Lần uống rượu này khác với bao lần trước đó. Nếu trước đó, rượu khơi gợi cái bản năng để dẫn đến những hành động đập phá thì lần này rượu lại khơi gợi cả một thế giới của tình người, của tình thương cứ bốc lên” hắn cứ thoang thoảng thấy hơi cháo hành. Hắn ôm mặt khóc rưng rức. Chí Phèo khóc bởi vì hắn hạnh phúc với thời gian ít ỏi nhưng ngọt ngào ở bên cạnh thị Nở, đồng thời hắn khóc vì bát cháo hành chỉ còn lại thoang thoảng. Một thế giới tình yêu vô cùng đẹp đẽ thật sự đã sụp đổ. Có thể nói mất tình yêu với thị Nở, Chí như một người đi trong bong tối vừa nhìn thấy chút ánh sáng cho cuộc đời thì ánh sáng đó lại vụt tắt. Tuy vậy, cái tia chớp lóe lên đó dù không đủ sức soi sáng toàn bộ cuộc đời u tối của Chí thì ít nhiều cũng giúp Chí nhận thấy tình cảnh tuyệt vọng của mình và bộ mặt của kẻ thù. Do đó khi say Chí đã vác dao đi với ý định đâm chết bà cô thị Nở nhưng cái vô thức đã đưa Chí đến nhà bá Kiến “ Tao muốn làm người lương thiện”. Cả đời, chưa bao giờ Chí lại dõng dạc như thế, dứt khoát như thế, kiêu hãnh và đầy tự tin như thế. Phải chăng anh canh điền hai mươi tuổi khỏe mạnh và lòng đầy tự trọng của ngày trước đã trở về? Trở về để đòi lại thứ quý giá nhất của cuộc đời mình.
Qua cách xây dựng những xung đột, mâu thuẫn của truyện, Nam Cao đã chứng tỏ cho chúng ta thấy một cảnh quan hiện thực hết sức rõ rang, mãnh liệt, ông thấy rõ mối xung đột giai cấp ở nông dân, địa chủ đã lên mức sâu sắc và không có gì để xoa dịu. Nam Cao xây dựng cho mối quan hệ bá Kiến – Chí Phèo trở nên hết sức gay gắt, mối tình dang dở với thị Nở cũng là cách đổ thêm dầu vào lửa, biến cơn say, cơn buồn, cơn thất tình ở Chí Phèo thành lòng căm hận, tức tối, quyết đến nhà thị Nở để trả thù. Nhưng quy luật không phải như thế, quy luật đã kéo Chí đi nhưng là đến nhà bá Kiến chứ không phải ai khác. Kẻ đáng giết là bá Kiến, mọi xấu xa bắt đầu từ bá Kiến thi cũng sẽ kết thúc từ bá Kiến. Với cái kết thúc bất ngờ dữ dội của thiên truyện ngắn. Nam Cao đã cho chúng ta thấy kết quả tất yếu sẽ xảy ra, điều đó là không thể tránh khỏi. Giai cấp thống trị có thể khôn ngoan, xảo quyệt, mánh khóe, có thể đàn áp làm lu mờ cả ý thức của người dân thì trong họ ngọn lửa lòng căm ghét những kẻ bóc lột vẫn âm ỉ cháy. Ở Chí, cho dù tâm trí tê liệt, mọi cái bị xóa sổ trong trí nhớ của hắn thì tận trong cơn say, hắn vẫn như mơ màng nhận thấy điều gì. Chí quyết tâm đến nhà thị Nở để trả thù là biểu hiện bên ngoài, trong tiềm thức Chí chỉ có bá Kiến, không đòi rượu, không đòi tiền mà đòi lại bộ mặt và tâm hồn – những thứ bị tướt đoạt. Qua cái chết của bá Kiến, chúng ta đã nhận ra quy luật của cuộc đời: những kẻ vấy máu người phải đền tội theo luật nhân quả đã đành, nhưng những kẻ ném đá dấu tay như bá Kiến cũng không tránh khỏi quy luật “ ác giả ác báo”. Càng mưu mô nham hiểm thì càng nhận được cái kết cục bi đát và bất ngờ. Trong bài toán của mình, bá Kiến đã rất khôn ngoan, cứ tưởng rằng Chí Phèo sẽ là Binh Chức, Năm Thọ nhưng hắn đâu lường được tình yêu của thị Nởđã trở thành một thứ thần dược rũ lốt quỷ để Chí thành người…và cuộc báo thù đã xảy ra.
Nhưng cái chết của bá Kiến mới chỉ được một nửa công việc, Chí Phèo làm nốt phần việc còn lại bắng cách giết luôn cả mình. Nếu còn sống, Chí Phèo vẫn phải tiếp tục cuộc đời quỷ dữ của mình vẫn phải đối chọi với con trai của bá Kiến. Ta còn nhớ Nam Cao đã cho một nhân vật của mình ăn bả chó tự tử, đó là lão Hạc. Nay ta lại thấy Chí Phèo tự kết liễu đời mình. Phải chăng, với suy nghĩ riêng của Nam Cao, những con người quá khốn khó, quá cùng quẫn thì chỉ có cái chết mới giải thoát được tất cả? Chí Phèo phải chết mới chấm dứt cuộc đời nhục nhã của mình để hóa kiếp sang một con người khác tốt đẹp hơn?.
Chí Phèo chỉ ao ước trở lại làm một người lao động bình thường được sống cùng thị Nở nhưng không được. Cách xây dựng nhân vật của Nam Cao thật độc đáo: Chí Phèo vừa là một gã mất trí, là công cụ nguy hiểm trong tay bọn thống trị, lại vừa là nô lệ thức tỉnh, trở thành con người có đầu óc sáng sủa nhất của làng Vũ Đại khi đặt ra những câu hỏi có ý nghĩa khái quát sâu sắc vượt quá mức thường ngày, vượt qua tầm khôn ngoan của bá Kiến. “ Ai cho tao lương thiện?” Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này?. Nỗi day dứt rất con người, đầy nhân văn này lại được thốt ra từ miệng một kẻ chuyên uống rượu say mềm. Bá Kiến cũng bất ngờ, mất cảnh giác nên Chí đã dễ dàng rat ay sát hại. Chí Phèo ngay sau đó cũng tự kết liễu đời mình bởi mọi điều mình làm. Không tự giết, Chí Phèo cũng sẽ phải chết vì lí Cường còn đó, vì bao đối tượng muốn xóa sổ hắn. Giết được bá Kiến, Chí Phèo như lấy lại được danh dự cho mình, như đã hài lòng về bản thân cảm thấy không còn phải sống để đòi nợ ai nữa. Hắn không chết cũng sẽ không còn ai cho hắn tiền uống rượu, không còn bá Kiến cho hắn rạch mặt ăn vạ nên hắn chết. Có những cái chết bế tắc, nhưng cái chết của Chí Phèo lại là bước mở đầu cho sự sống, giải thoát cho chính mình. Bình thường ở ngoài đời những kẻ như Chí Phèo sẽ chết một cách vô nghĩa lý. Nếu Nam Cao kết thúc tác phẩm của mình cũng như thế thì truyện của ông cũng đã có giá trị nhân đạo sâu sắc nhưng là một nhà văn có tài và có bản lĩnh, Nam Cao lại để cho Chí thức tỉnh, ánh sáng của cuộc đời lương thiện đã le lói ở phía trước, sau đó hắn mới phải chết. Một cái chết như thế sẽ đau đớn hơn gấp nhiều lần so với cái chết vô nghĩa lý và lẽ dĩ nhiên, giá trị hiện thực và nhân đạo của tác phẩm đã tăng lên rất nhiều. Bên cạnh đó, Nam Cao đã lờ mờ nhận thấy một sức sống tiềm tang trong con người lao động bị áp bức. Đắng sau đâm chém hãi hùng kia có cái gì như là sự vật vã tuyệt vọng đang cố vùng vẫy để thoát khỏi nó. Bi kịch của Chí không phải là sự bần cùng, nghèo hèn vật chất và địa vị xã hội mà ở chỗ là người mà không được loài người dung nạp. Sống trong sự ghẻ lạnh, thờ ơ của mọi người càng làm cho Chí cùn thêm, liều thêm cho đến khi ý thức được điều đó thì hắn chỉ còn biết tìm đến cái chết. Thật ra chuỗi ngày dài trong đời hắn, hắn không hề biết mình dang sống, sự tha hóa tột cùng làm hắn không còn ý niệm về sự tồn tại của mình. Kết thúc truyện ngắn hắn đã tìm đến cái chết, cũng là lúc hắn nhận biết được cuộc sống thú vật của hắn. Còn bá Kiến, sẽ còn Chí Phèo. Hết bá Kiến, Chí Phèo cũng không tồn tại. Ở đây, ta còn thấy sự thâm thúy sâu xa của Nam Cao khi cho cả hai nhân vật tồn tại song song và có vai trò tác động lẫn nhau. Nếu không phải là bá Kiến thì anh Chí ngày xưa chưa hẳn đã là Chí Phèo bây giờ. Vì bá Kiến kết tinh đầy đủ của sự ranh ma lừa lọc, một kẻ ném đá giấu tay rất cáo già.
Hành động giết bá Kiến và sự tự sát của Chí thì lời tố cáo mạnh mẽ đối với xã hội vô nhân, lời kêu cứu khẩn thiết về quyền con người. Bá Kiến chết đi là mong muốn sự kết thúc một chế độ đen tối bất công. Chí Phèo chết đó là cách duy nhất Nam Cao ở thời điểm năm 1941 ấy hóa kiếp cho thứ người đau khổ, cái chết giải thoát cho họ. Cái nhìn của Nam Cao tuy hơi cực đoan,bế tắc song nó hợp với logic của truyện và nhận thức của nhà văn. Khi cái xấu xa đã ăn sâu vào thành tính cách phẩm chất của nhân vật mà tác giả chưa biết cách nào thay đổi, chỉ chết đi mới rũ bỏ được tất cả. Tìm đến cái chết, nghĩa là Chí Phèo đang tìm kiếm sự sống, một cuộc sống thật sự. Chí chết, mồm ngáp trong vũng máu, nhưng Chí không tuyệt tự. Sức sống mở và giá trị điển hình của nhân vật này là vô biên. Chí không chỉ đại diện cho nỗi khổ của của người nông dân thời kỳ nước ta còn sống trong vòng nô lệ mà còn đại diện cho cái phần khùng điên khuất tối mà sinh ra trên cõi đời này, ai cũng có thể có, nếu không biết tự kìm chế và nếu bị các thế lực hắc ám xô đẩy và nuôi dưỡng. Chính Nam Cao cũng dự báo điều này khi ông để cho thị Nở liếc nhanh xuống bụng và trong óc thị thoáng hiện ra cái lò gạch hoang đầu làng, vắng chỗ người qua lại. Sẽ có một Chí Phèo con ra đời để rồi lặp lại cuộc đời của bố hắn, cũng như bố hắn đã lặp lại cuộc đời của Năm Thọ, Binh Chức. Cái vòng luẩn quẩn ấy sẽ chẳng bao giờ đồi thay nếu như chưa có một ngọn gió mới, một con đường mới, một không khí mới.
Nếu như khi viết truyện Chí Phèo, bỗng nhiên Nam Cao lại để cho Chí giết bá Kiến rồi trốn lên chiến khu theo Việt Minh. Ít lâu sau, hắn về giải phóng quê hương và biết đâu đấy hắn có thể làm Chủ tịch xã nữa…Nếu như thế chắc chắn là Nam Cao đã làm hỏng thiên truyện xuất sắc của ông. Sở dĩ chúng ta nói như thế bởi vì cái chết của Chí Phèo với tác phẩm này là một tất yếu, không thể khác được. Bởi vì khi ấy quay về kiếp sống cũ thì Chí Phèo không thể, sau mấy ngày thức tỉnh hắn đã hiểu cuộc đời đã qua của hắn không thể lặp lại, còn tiến lên để hòa nhập với xã hội bằng phẳng thân thiện thì người ta không chấp nhận. Hắn làm gì còn chỗ đứng trên cuộc đời này nữa nên hắn phải chết. Chí Phèo chẳng thể trốn chạy.
Truyện ngắn Chí Phèo đã đánh dấu một sự nghiệp sáng tác lớn của Nam Cao. Người ta nói trong mỗi truyện ngắn nhà văn đều chọn cho mình một mục tiêu để vươn tới . Sẽ có những đoạn, những chỗ mà ý định, tâm huyết của người cầm bút hiện lên rất rõ rệt, có khi thành định, quan niệm. Không nêu lên một khái niệm cụ thể về chất nhân bản trong con người nhưng cái chết của Chí Phèo là một lời khẳng định về khát vọng sống lương thiện của con người. Mọi chuẩn bị trước đó dường như chỉ để đợi cái giây phút Chí Phèo vung dao giết bá Kiến rồi giết luôn cả bản thân mình. Chủ để truyện đến đây đã được nâng lên thành ý nghĩa nhân đạo cao cả. Chí Phèo đã nói hộ Nam Cao những điều nhà văn muốn nói và mang đến cho mọi người
Ý nghĩa cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến – Bài làm 3
Truyện ngắn Chí Phèo khép lại bằng hai cái chết của hai nhân vật đối địch nhau: bá Kiến và Chí Phèo. Một người bị giết, một người tự sát. Hai cái chết xảy ra cùng một lúc: Chí Phèo văng dao tới chém bá Kiến túi bụi và quay ngang lưỡi dao còn vấy máu kẻ thù vào cố họng mình. Vì sao lại có chuyện lạ như vậy? Giết được kẻ thù, lẽ ra phải sông, nhưng sao Chí Phèo lại tự sát? Điều này chỉ có thể lí giải khi ta nhìn lại toàn bộ cuộc đời nhân vật trong bối cảnh xã hội lúc bấy giờ, trong quan hệ khác với các nhân vật khác của truyện.
Chí Phèo là một đứa con hoang không cha không mẹ, được nhặt về nuôi và qua tay nhiều người, cuối cùng trở thành anh canh điền cho nhà lí Kiên (sau này là bá Kiến). Đó là một người nông dân hiền lành lương thiện. Từ điểm xuất phát ban đầu này, trước khi đi đốn cái chết bất đắc kì tử nói trên, Chí Phèo đã trải qua hai chặng đường trong cái làng Vũ Đại quần ngư tranh thực ấy.
Thứ nhất, là từ người nông dân hiền lành lương thiện, Chí Phèo biến thành con quỷ dữ ở làng Vũ Đại. Đây là quá trình lưu manh hóa, tha hóa cùa nhân vật. Chí Phèo bị bá Kiến đẩy vào tù, sau mấy năm ở nhà tù để quốc, y về làng biến thành một con người khác hẳn, từ ngoại hình cho đến sinh hoạt, tính cách. Y đã bị lưu manh hóa đến mức biến thành con quỷ của làng Vũ Đại tự lúc nào không biết. Quá trình tha hóa đã làm y mất hết cả nhân tính, nhân hình, nhân dạng, đã đấy y sang thế giới của loài vật. Cuộc đời y chỉ còn là một cơn say dài, ngày này sang ngày khác với những tiếng chửi rủa điên khùng, những vụ rạch mặt ăn vạ tóe máu, những cuộc chém giết người không ghê tay, đê rồi cuôì cùng chính y phải tự kết liễu đời mình bằng một cái chết bất đắc kì tử. Bị bá Kiến mua chuộc, y đã thỏa hiệp, mất phương hướng, và thảm hại hơn, y đã trở thành tay sai không công cho kẻ thù mà không biết. Cứ thế, y trượt dài trên cái dốc tha hóa cua đời mình.
Sau đó, Chí Phèo gặp thị Nở và muôn trở lại làm người lương thiện. Đây là quá trình thủc tỉnh của nhân vật. May thay, Ý lại gặp thị Nở và được thị yêu thương, chăm sóc. Người đàn bà xấu xa ma chê quý hờn ấy, với tình thương yêu mộc mạc chân thành, đã đánh thức phần nhân tính còn lại trong con người y, khiến y muốn trở lại làm người lương thiện: Trời ơi! Hắn thèm lương thiện, hán muốn làm hòa với mọi người biết bao! Thị Nở sẽ mỞ đường cho hắn. Thị có thể sống yên ổn với hắn thì sao người khác không thể được. Mùi cháo hành đã đẩy lùi hơi rượu trong lương tri đã tắt, giờ lại bùng lên với một ước mơ được sống lương thiện trong đời thường: Chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải, chúng lại bỏ
một con lờn nuôi dể làm vốn liếng. Liệu cái ước mơ khiêm tốn ấy có thành hiện thực trong bôi cảnh xã hội của làng Vũ Đại bấy giờ không?
Chí Phèo muốn làm người lương thiện nhưng xã hội lúc bấy giờ không cho y được làm người lương thiện: đó là bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người trong chế độ cũ trước Cách mạng tháng Tám. Xã hội ở đây là làng Vũ Đại mà người phát ngôn ra điều đó là bà cô của thị Nở khi bà trả lời đứa cháu gái: “Đã nhịn được đến bằng này tuổi thì nhịn hẳn, ai lại đi lấy thằng Chí Phèo!”. Thế là rõ. Trong ý thức của bà cô thị Nở – cũng là của dân làng Vũ Đại – thì Chí Phèo chỉ là một con vật không hơn không kém. Đến như thị Nở là một người đàn bà xấu ma chê quỷ hờn, lại dở hơi, lại có giông mả hủi mà Chí Phèo vẫn không xứng, thì y có thể trở lại với thế giới loài người? Vì vậy, đang thương yêu y, nghe lời bà cô, thị Nở đã cự tuyệt mối tình của y và cũng có nghĩa là xã hội, mà ở đây là dân làng Vũ Đại, cự tuyệt quyền làm người của y. Bởi đã tha hóa, đã trở thành con quỷ dữ, không thể trở lại làm con người được nữa.
Bi kịch ấy phải được giải quyết và nó được giải quyết bằng con đường tất yếu: xã hội đã không cho y sống thì y phải chết, vì nếu có sống mà không được công nhận là con người thì sông để làm gì. Bị thị Nở cự tuyệt, cùng một lúc, y nhận ra rằng y không còn là con người nữa và người đã đẩy y sang thế giới loài vật chính là bá Kiến. Y phải chết nhưng trước khi chết y phải hạ thủ bá Kiến. Bi kịch và cách giải quyết bi kịch của Chí Phèo diễn tả bằng những câu đối thoại sắc lạnh của hai nhân vật:
– “Tao muốn làm người lương thiện”.
– “Ồ tưởng gì! Tôi chỉ cần anh lương thiện cho thiên hạ nhờ”.
– “Không được! Ai cho tao lương thiện? Làm thế nào cho mất được những vết mảnh chai trên mặt này? Tao không thể là người lương thiện nữa. Biết không! Chỉ có một cách… biết không! … Chỉ còn một cách là… cái này! Biết không!…”
Và sau khi giết bá Kiến, Chí Phèo đã quay lưỡi dao còn vấy máu kẻ thù vào cồ họng mình đề kết liễu một cuộc đời đầy bi thảm với cái chôt hết sức thảm thương: chết vì xã hội không cho mình được quyền sông làm người. Bi kịch cự tuyệt quyền sông làm người. Bi kịch cự tuyệt quyền làm người dẫn đến cái chết bất đắc kì tử, hơn nứa thế kỉ qua, vẫn không thôi nhức nhối trong lòng người đọc chúng ta.
Bi kịch Chí Phèo vang lên day dứt trong hai câu nói cuối cùng của nhân vật trước khi tự sát đã bộc lộ sâu sắc chủ đề của truyện ngắn: “Tao muốn làm người lương thiện” nhưng “Ai cho tao lương thiện? Tao không thể là người lương thiện nữa”. Đó cũng chính là giá trị hiện thực sâu sắc và giá trị nhân đạo cao cả của tác phẩm.
Trước hết là giá trị hiện thực của truyện. Bi kịch cự tuyệt quyền làm người của Chí Phèo tuy chỉ xảy ra ở giai đoạn cuối truyện ngắn nhưng bi kịch đó cho ta thấy rõ một cuộc đời vô cùng thê thảm, một sô phận cực kì bi đát của người nông dân nghèo bị đẩy vào con đường lưu manh hóa
trong xã hội cũ đến mức mất cả nhân tính, nhân hình và nhân dạng. Đó là lí do khiến họ không thể quay về cuộc sống làm người, dù họ muốn sống lương thiện.
Không những thế, bi kịch này còn tố cáo cái xã hội thực dân phong kiến vô cùng độc ác, bất nhân, đã bóp chết từ trong trứng cái ước mơ muôn hoàn lương của con người. Chính cái xã hội này đã đẩy Chí Phèo vào con đường tha hóa rồi lại sập cánh cửa, chặn đứng không cho y quay trở về với cuộc sống của con người. Một xã hội như thê thấy rõ sự đã man, tàn bạo. Tiếng nói phê phán, tố cáo của Nam Cao ở đây cũng thật mạnh mẽ, sâu sắc.
Bên cạnh giá trị hiện thực, truyện Chí Phèo còn có giá trị nhân đạo cao cả. Nam Cao đã có một cái nhìn đầy nhân đạo đối với con người. Đó là cái nhìn cảm thông, thương yêu và trân trọng đối với những nạn nhân của chê” độ cũ. Ông đã phát hiện và nhìn thấy một điều hết sức quý giá và có ý nghĩa của họ: ngay cả những con quỷ dữ như Chí Phèo thì phần nhân tính vẫn chưa mất hết, và khi có điều kiện, nó sẽ được thức tỉnh để trở lại làm người lương thiện. Môi tình Chí Phèo — thị Nở đã được nhà văn xây dựng bằng một ngòi bút chứa chan tình người “mùi cháo hành” đã đẩy lùi “hơi rượu” là một sáng tạo nghệ thuật đặc sắc bắt nguồn từ trái tim nhân đạo của nhà văn.
Từ bi kịch này vang lên tiếng kêu gọi khẩn thiết của nhà văn đòi quyền sống cho con người. Người đọc cứ tự hỏi những câu nói cuối cùng vang lên day dứt ấy là của nhân vật hay của chính tác giả? Nó làm nhức nhôi tâm can bao thế hệ người đọc từ bấy đến nay cũng chỉ vì một câu hỏi lớn Nam Cao đã đặt ra mà chưa tìm được câu trả lời: ‘Tao muốn làm người lương thiện?”. Câu hỏi ấy, ngày nay, chúng ta đã trả lời cho Nam Cao.
Ý nghĩa cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến – Bài làm 4
Sinh ra trên đời, có ai không mong muốn mình được hưởng cuộc sống hạnh phúc? Có những người ước ao giàu sang, nhưng cũng có những người chỉ mơ ước về một cuộc sống bình dị, êm ấm bên người thân của họ. Thế nhưng cuộc sống chẳng bao giờ bằng phẳng, nó cứ bấp bênh, gập ghềnh và chẳng cho ai tất cả những ước mơ. Viết về những người nông dân trước Cách mạng tháng Tám 1945, Nam Cao không chỉ ghi lại một cách chân thực những mơ ước đời người mà còn gợi thêm cho bạn đọc những ý nghĩa nhân văn sâu sắc.
Vốn là một con người hiền lành, thiện lương nhưng những biến cố cuộc đời đã đẩy Chí Phèo đến bờ vực của cái ác. Hắn vốn dĩ không có sự lựa chọn cho bản thân, không được phép trở về cái vẻ “hiền như đất” nếu muốn sinh tồn. Mong ước một cuộc sống bình dị “chồng cày thuê cuốc mướn, vợ dệt vải,…” mà cuối cùng phải chết một cách nghiệt ngã, kiệt tác “Chí Phèo” đã để lại những dấu ấn khó phai nhất.
Chỉ mong được trở về với sự thiện lương mà bản thân vốn ước ao nhưng không được xã hội cho phép, Chí Phèo trở nên tuyệt vọng. Hắn uống rượu, uống để cho say, thế mà đầu óc hắn vẫn cứ tỉnh. Chẳng hiểu vì sự căm phẫn đến tột độ át đi men rượu hay do những lời cay độc mà thị đã lỡ buông? Có lẽ vì cả hai, và chính thế nên Chí Phèo càng chẳng thiết sống. Hắn cầm dao với ý định giết thị, thế nhưng những bước chân loạng choạng lại dẫn hắn đến nhà Bá Kiến. Tôi cứ luôn ngẫm mãi về chi tiết này, phải chăng đó không chỉ là vì say, mà còn vì ông trời vốn căm ghét những điều tàn nhẫn nên đã dìu hắn những bước chân ấy. Thị không đáng chết, bà cô của thị cũng chẳng đáng chết, họ cũng chỉ vì không chấp nhận được con người hiện tại của Chí Phèo mà dòng đời đã đưa đẩy hắn.
“Tao muốn làm người lương thiện!” – Chí Phèo căm phẫn mà nói ra câu ấy, rồi hắn lại hỏi một câu đầy uất ức “Nhưng ai cho tao lương thiện?”. Hắn không còn đường để lui, không thể quay đầu được nữa. Hắn đã bị xã hội xua đuổi! Hắn nghĩ, hắn càng hận. Hắn hận kẻ đã đẩy hắn vào tù oan như Bá Kiến và mụ vợ của hắn, để rồi hắn vì thế mà đổi thay. Chính họ – những con người đại diện cho những sự tàn ác đã khiến Chí Phèo vốn hiền lành trở nên điên loạn và ác ôn.
Và rồi hắn, Bá Kiến đều chết. Những cái chết tưởng chừng do men rượu nhưng thực chất là vì những gì chính họ đã tạo nên. Chí Phèo giết Bá Kiến, ấy là một cách đòi lại sự công bằng cho hắn. Hắn biết đứng lên để đòi lại những khổ đau mà tên khốn nạn ấy đã gây ra cho hắn, nhưng đồng thời hắn cũng rõ rằng bản thân đã chẳng thể quay đầu. Giờ đây không ai chấp nhận được hắn nữa, không ai còn đủ vị tha mà ban cho hắn một chút niềm tin. Tất cả chính là tại lũ cường hào tàn nhẫn. Và hắn phải chết!
Bá Kiến chết, rồi con hắn sẽ lên thay, đó là quy luật mà thời đó ai cũng hiểu. Nam Cao không để tất cả những kẻ xấu đều chết, vì trong lòng ông hiểu rằng chẳng có thế lực nào lúc bấy giờ có thể xóa đi toàn bộ những con người như thế. Phải chăng cần thêm những Chí Phèo? Không! Nếu vậy sẽ loạn mất! Ông chờ ai đó có thể cho ông niềm tin.
Ý nghĩa cái chết của hai nhân vật Chí Phèo và Bá Kiến – Bài làm 5
Năm 1941, nhà văn Nam Cao đã cho ra đời một kiệt tác Chí Phèo, kiệt tác của văn xuôi hiện đại Việt Nam. Cái dáng hình “ngật ngưỡng” của Chí là một điển hình, song cái ám ảnh trong ta, không hiểu sao lại là cái chết đầy đau đớn, khốc liệt của anh ở phần cuối tác phẩm. Bởi ở đó, ta băn khoăn tự hỏi, liệu cái chết đó là một “sự kết thúc hay khởi đầu”? Phải chăng anh chết để được sống?
Một câu hỏi quá vô lí chăng? Con người ta đâu có được sống hai lần! Song, từ sâu thẳm trong tâm hồn Chí, khi vung dao lao vào bá Kiến với câu khẳng định: Tao không thể là người lương thiện nữa. Biết không! Chỉ có một cách … biết không! … Chỉ còn một cách là … cái này! Biết không !… thì hóa ra, cái chết của anh thực chất lại là một sự khởi đầu. Nói đúng hơn, đó thực chất là một sự “khởi động” lại quãng đời lương thiện trước đây anh đã từng có, đã từng ao ước và theo đuổi “có một gia đình nho nhỏ, chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải. Chúng lại bỏ một con lợn nuôi để làm vốn liếng. Khá giả thì mua dăm ba sào ruộng làm” nhưng đã bị giai cấp thống trị cướp mất. Như vậy, giờ đây, anh chết hóa ra là để được sống lại với nhân tâm, nhân phẩm, nhân cách của một con người hiền lành trước kia. Anh chết nhưng lại là một sự chứng minh cho người dân làng Vũ Đại rằng, bản tính lương thiện và khao khát làm một người bình thường với đúng nghĩa của nó là không bao giờ mất. Hãy vững tin vào điều đó!
Hay Chí chết để không còn phải sống?
Đó là một quy luật tất yếu, hiển nhiên, làm gì phải bàn cãi! Vậy, Chí có khao khát sống không? Dĩ nhiên là có. Ham sống, không muốn chết là tâm lí thông thường của mỗi con người. Chí cũng không phải là một ngoại lệ. Khao khát sống, nhưng Chí lại phải tự tay cắt bỏ nó. Đó là một sự đau xót lớn, là một bi kịch khôn nguôi nhưng không thể nào tránh khỏi. Sống làm sao khi hắn không còn đập đầu, rạch mặt ăn vạ, không còn có thể làm đổ máu và nước mắt của biết bao nhiêu người dân lương thiện được nữa, vì Chí đã tỉnh – tỉnh rượu và quan trọng hơn là tỉnh ngộ! Sống làm sao khi nẻo về của con đường lương thiện mà trước đây Chí mơ ước đã hoàn toàn “chăng tơ nghẽn lối”, ngôi nhà nho nhỏ mà Chí hằng khao khát trước kia giờ đây mãi mãi “cửa vẫn đóng và đời im ỉm khóa”. “Chí đã trông thấy trước cái tuổi già của hắn . Và đói rét, và ốm đau, và cô độc. Cái này còn đáng sợ hơn đói rét và ốm đau”. Gia sản của Chí lúc này còn lại gì ngoài những cái đó? Một lời giao tiếp với cuộc sống xung quanh, ao ước ấy nhỏ bé và bình thường biết bao! Vậy mà rốt cuộc lại, chỉ còn có tiếng của Chí và “ba con chó dữ”. Chua xót, đau đớn và ám ảnh! Vậy có phải chăng, cái chết với Chí là một sự giải thoát.
Chết để không phải sống?
Chí chết đâu phải đã hết! Cái chết ấy “hoài thai” một bi kịch – bi kịch ấy mang tên “cái lò gạch cũ” – một biểu tượng đau xót và ám ảnh. Đừng đơn giản hóa cái sinh linh bé bỏng đang lớn dần lên trong sinh thể người mẹ thị Nở. Nó lớn lắm, bởi nó là một giai cấp, một tầng lớp, một số phận – số phận của những người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Luẩn quẩn, bế tắc, không lối thoát. Đó là tiếng kêu cứu của lòng trắc ẩn mênh mông mà nhà văn muốn gửi tới người đọc: hãy cứu lấy số phận những con người cùng khổ, cứu lấy nhân hình, nhân tính, đưa lại cho họ một tương lai sáng sủa trong một xã hội tốt đẹp hơn!
Chết để thay đổi xã hội?
Câu hỏi ấy đặt ra một vấn đề mang tầm vóc lớn lao quá chăng? Thực ra là không! Chí Phèo đâu phải chỉ chết có một mình? Trên vũng máu ghê rợn hôm ấy còn có cái xác của bá Kiến – tên cường hào ác bá. Cái chết ấy dường như báo hiệu cho xung đột giai cấp, xung đột xã hội đã đến mức độ quyết liệt, không thể điều hòa được nữa. Trước hay sau, sớm hay muộn, nhanh hay chậm … tất yếu sẽ xảy ra đấu tranh. Tất cả chỉ còn là vấn đề thời gian. Với cái chết của Chí, tác giả muốn chỉ rõ cho người nông dân trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 cần phải tìm ra cho mình một con đường sống khác nếu không muốn mình mãi mãi bị tước đoạt nhân hình, nhân tính, trở thành nô lệ, thành tay sai, thành công cụ trong tay giai cấp thống trị. Bởi thế, ta cũng dễ hiểu lí do vì sao khi Chí Phèo ra đời, nhà văn Nam Cao lại bị bọn địa chủ cường hào ở cái làng Đại Hoàng của ông căm ghét đến thế. Bởi đơn giản, chúng thấy hình bóng và những tội ác của mình bị phơi bày ra quá rõ ràng trên trang giấy giữa thanh thiên bạch nhật trước hàng triệu cặp mắt độc giả. Như vậy, liệu có cường điệu quá chăng khi ta nói, cái chết của Chí là cái chết ghê ghớm, cái chết thức tỉnh, cái chết góp phần thức tỉnh xã hội?
Liệu đã khi nào trong tâm thức chúng ta đã từng đặt ra câu hỏi: Có ai trong cái làng Vũ Đại ấy hiểu cho tiếng chửi của Chí Phèo chưa? Hãy tự đặt cho mình câu hỏi ấy để mà khắc khoải. Chao ôi, Chí chửi nhiều lắm, từ chửi trời, chửi đời, chửi cả làng Vũ Đại, chửi cha đứa nào không chửi nhau với hắn, chửi đứa chết mẹ nào đã đẻ ra thân hắn. Vậy mà tất cả đều dửng dưng. Tiếng chửi ấy dường như không hề vướng bận một chút gì đến họ. Vì sao vậy? Thì ra, đã từ lâu, cả làng Vũ Đại này đâu còn xem Chí là người nữa! Mà không còn là người thì hắn đâu phải giống loài với mình. Họ mặc nhiên xem Chí là loài vật, là một con quỷ dữ không hơn không kém. Mà là con vật thì cho dù hắn có chửi, có hát hay có làm gì đi chăng nữa cũng vẫn thế. Họ vẫn không ai ra điều. Tất cả những người dân làng Vũ Đại đã tự cho mình có cái quyền được gạt bỏ đồng loại ra khỏi đời sống mà mỗi con người đáng ra phải được hưởng. Họ đã đánh mất đi một điều quan trọng nhất trong tâm tính của mình, đó là lòng tin vào bản tính lương thiện của mỗi con người. Hóa ra,tác nhà văn Nam Cao đang đặt ra cho tất cả chúng ta một cái nhìn mang tính biện chứng của triết học, đó là mối quan hệ chặt chẽ, không thể tách rời giữa hoàn cảnh và tính cách con người. Tất cả những người dân làng Vũ Đại đã xem Chí là con vật thì đương nhiên Chí cũng không thể xem mình là con người được nữa. Là con người, làm sao anh có thể sống khi không có đồng loại? Vậy thì Chí phải sống số kiếp của một con vật để tìm cách tồn tại trên cái “sa mạc cằn cỗi tình thương” đối với anh. Đành rằng, Chí không được phép tự cho mình cái quyền được đâm thuê, chém mướn, “làm đổ máu và nước mắt của biết bao nhiêu người dân lương thiện”, nhưng cướp giật, dọa nạt, ăn vạ thì hắn phải làm nếu không muốn chết đói. Hắn hoàn toàn không có cơ hội, dù là mong manh, được hòa giải và hòa nhập với cuộc sống của người dân làng Vũ Đại. Cây cầu mong manh mà thị Nở bắc lên trong dòng tâm tưởng và khát khao của Chí đã hoàn toàn đứt gãy. Như vậy thì liệu Chí Phèo có đáng trách? Không, anh thật đáng thương, đáng được cảm thông và chia sẻ! Từ số phận một con người riêng lẻ, nhà nhân đạo chủ nghĩa lớn Nam Cao muốn nhắc nhở biết bao nhiêu con người đông đúc ngoài kia: hờ hững, dửng dưng, vô tình, vô cảm với nỗi đau đồng loại là một cái cớ rất nhanh dẫn những người kia đến chỗ tha hóa để họ sa vào tội ác. Thực sự, “con người ta chỉ xấu xa trước đôi mắt ráo hoảnh của phường ích kỉ” và “Chao ôi! Đối với những người ở quanh ta, nếu ta không cố tìm mà hiểu họ, thì ta chỉ toàn thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi … toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn; không bao giờ ta thương”.
Vậy thì xin hãy đừng vô cảm, hãy đừng vội vàng phán xét và ruồng bỏ đồng loại, hãy tin vào bản tính tốt đẹp không bao giờ mất đi của mỗi con người, cho dù họ có là ai đi chăng nữa, bởi đó chính là “thiện lương” – bản tính tốt đẹp mà trời đất ban tặng cho mỗi chúng ta! Thông điệp nhân sinh sâu sắc ấy đâu phải chỉ có giá trị một thời, một đời và thuộc về một quốc gia, một dân tộc? Đó chắc chắn sẽ là thông điệp của muôn đời và của cả nhân loại!
Thời gian vẫn trôi trong sự miên viễn, trong sự vô thủy vô chung của đất trời và vũ trụ. Đó là thước đo khắc nghiệt nhất, sàng lọc mọi giá trị. Trên dòng đời cuộn chảy, những thứ bèo bọt, rác rưởi rồi sẽ bị loại bỏ, chỉ còn lại với đời sẽ chỉ là những chân giá trị với sức sống trường tồn, bất tử của nó. Cách chết của Chí Phèo dưới sự miêu tả của nhà văn Nam Cao vẫn đủ sức lay động biết bao trái tim độc giả, gióng lên thông điệp niềm tin vào bản tính lương thiện của mỗi con người.
