Bình giảngđoạn đầu bài thơ Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm
Hướng dẫn
Bình giảngđoạn đầu bài thơ Bên kia sông Đuống của Hoàng Cầm
Có biết bao nhiêu dòng sông trở đi trở lại trong những trang thơ trang văn. Nguyễn Tuân với dòng sông Đà hung bạo mà trữ tình, Hoàng Phủ Ngọc Tường miêu tả dòng sông Hương mơ mộng, Quang Dũng kết thân với dòng sông Mã thì Hoàng Cầm đã rất tự hào khi viết về dòng sông Đuống của quê hương mình. Bài thơ Bên kia sông Đuống chính là tấm lòng của nhà thơ dành cho quê hương đất nước của mình. Đặc biệt ta không khỏi ấn tượng ngay từ những phần thơ đầu tiên bởi nó mang đến cảm xúc bao trùm cho cả bài, sông Đuống xưa kia và sông Đuống hiện tại tác giả đang đứng ngắm.
Trước hết hai câu thơ đầu nhà thơ mang đến một giọng thơ tâm tình giữa anh và em để nói tâm trạng của chính mình và giới thiệu về con sông Đuống tới bạn đọc:
“Em ơi! Buồn làm chi
Anh đưa em về sông Đuống”
Giọng điệu thủ thỉ tâm tình ta đã từng bắt gặp trong bài thơ đất nước của Nguyễn Khoa Điềm và ở đây một lần nữa ta lại được lắng nghe những câu thơ mang giọng điệu như thế. Tâm trạng của nhà thơ được gói gọn trong chữ “buồn” ở câu thơ thứ nhất. Nói em ơi đừng buồn nhưng chính là tác giả đang nói chính bản thân mình. Buồn làm chi như một lời an ủi động viên chính mình phải vui lên. Tiếng gọi em ơi nghe sao mà tha thiết đến thế. Nhà thơ gọi người vợ tần tảo chăm sóc mẹ già và những đứa con hay đang gọi chính bản thân mình. “Anh đưa em về sông Đuống” khiến cho ta liên tưởng đến câu hát “Theo em anh thì về thăm lại miền quê, nơi có một triền đê có dòng sông bên lở bên bồi”. Nhà thơ như dắt người “em” về với dòng sông quê hương mình. Phải chăng đó chính là cách mà nhà thơ giới thiệu về dòng sông Đuống bên lở bên bồi của quê hương Kinh Bắc?. Và quay trở lại nỗi buồn được thể hiện trong hai câu thơ trên thì chúng ta đặt ra một câu hỏi tại sao nhà thơ lại buồn?. Nhà thơ buồn bởi lẽ khi ấy quê hương Kinh Bắc của nhà thơ đang bị thực dân Pháp chiếm đóng. Dòng Sông Đuống chia quê hương thành hai bờ. Đứng bên này sông nhà thơ đau lòng khi thấy bên kia sông nơi có mẹ già vợ tần tảo và những đứa con thơ dại đang phải chịu cảnh đàn áp của lũ cướp nước. Là một người con, một người chồng, một người công dân yêu nước chứng kiến cảnh đó thì hỏi làm sao mà không buồn cho được.
Như vậy chỉ với hai câu thơ mà Hoàng Cầm vừa giới thiệu được con sông Đuống vừa nói lên được hoàn cảnh mà quê hương ông đang gặp phải. Đồng thời nhà thơ nói lên tâm trạng của chính mình khi thấy những vết giày xéo của bọn cướp nước trên quê hương mình.
Và cũng như theo dòng của kỉ niệm của cảm xúc nhà thơ Hoàng Cầm đưa ta về với dòng sông Đuống ngày xưa êm ả yên bình:
“Ngày xưa cát trắng phẳng lỳ
Sông Đuống trôi đi
Một dòng lấp lánh”
Con sông quê hương của nhà thơ là con sông cát trắng phẳng lỳ, cái màu trắng cát ấy in sâu vào tâm trí nhà thơ như một màu tiền sử của mảnh đất sinh thành. Sông Đuống mềm mải như một dải lụa trôi đi một dòng lấp lánh. Nghe câu thơ chúng ta như tưởng tượng được hình ảnh con sông Đuống ngày xưa đẹp lung linh mỗi khi nắng lên. Những tia nắng chiếu soi xuống mặt gương sông nước khiến cho dòng nước lấp lánh như dát vàng dát ngọc vậy. Sông Đuống một dòng trôi giống như nhà thơ một lòng yêu quê hương đất nước. Con sông ấytrở biết bao nhiêu là kỉ niệm tuổi thơ biết bao vui buồn của con người nơi đây.
Đó còn là con sống khi còn yên bình thế khi có giặc xâm lăng thì con sông đó như thế nào?
“Nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ
Xanh xanh bãi mía bờ dâu
Ngô khoai biêng biếc”
Khi giặc Pháp đến xâm lược con sông ấy không còn được bình yên êm ả như trước nữa. Bởi biết bao nhiêu bom đạn của chúng nã thẳng xuống làn nước lấp lánh ấy rồi làm sao nó còn vẻ yên bình êm ả trôi nửa. Hình ảnh con sông Đuống được nhân hóa nằm nghiêng nghiêng trong kháng chiến trường kỳ. Con sông nghiêng ư hay là do nhà thơ nói như thế. Nhưng theo các nhà nghiên cứu thì đứng bên này sông Đuống nhìn sang bờ bên kia thì thấy nó nghiêng nghiêng. Tuy nhiên thực chất của vấn đề sông Đuống nghiêng là cách nói nghệ thuật của nhà thơ nhằm thể hiện sự kiên cường của con sông chiến đấu với quân thù. Nó nằm nghiêng như thế để đem tấm thân dài rộng của mình che chở cho dân làng. Biết bao nhiêu bom đạn sông Đuống hứng chịu và cùng nhân dân vượt qua những khó khăn của cuộc kháng chiến gian khổ này. Cuộc chiến tranh phá hủy ác liệt như thế nhưng hai bên sông vẫn xanh xanh những bãi mía bờ dâu, ngô khoai vẫn biêng biếc. Điều đó thể hiện dù cho chiến tranh còn ác liệt thế nào thì dòng sông kia hay chính là con người Kinh Bắc vẫn cứ lao động và kiên cường đấu tranh lại chúng.
Kết thúc đoạnthơ đầu nhà thơ lại nêu lên tâm trạng của mình về việc thực dân pháp xâm lược bên kia sông Đuống:
“Đứng bên này sông sao nhớ tiếc
Sao xót xa như rụng bàn tay”
Chứng kiến những cảnh tượng đau lòng và một phần nhà thơ lo lắng cho những người thân yêu của mình từ mẹ già, vợ trẻ, con thơ đến những cô hàng xén răng đen, những văn hóa Kinh Bắc nhà thơ thấy thương lòng. Không những nuối tiếc con sông Đuống yên bình êm ả mà còn thấy xót xa cho hoàn cảnh hiện giờ. Chỉ trong một câu thơ mà Hoàng Cầm sử dụng đến hai biện pháp nghệ thuật so sánh và chuyển đổi cảm giác. Nỗi xót xa kia đau đớn như rụng đôi bàn tay vậy hay từ nỗi xót xa ấy nhà thơ chuyển đổi cảm giác sang xúc giác, tay như rơi rụng. Nói tóm lại câu thơ thể hiện sự xót xa đến đau đớn rụng rời khi chứng kiến hoàn cảnh bên kia sông Đuống.
Như vậy đoạn thơ mở đầu của bài bên kia sông Đuống nhà thơ Hoàng Cầm đã giới thiệu cho chúng ta thấy hình ảnh con sông Đuống trong thời hòa bình và thời chiến tranh. Qua đó ta thấy dù ở bất cứ thời nào thì con sông cũng vẫn cứ đẹp, chỉ là nét đẹp khác nhau một chút. Ngày xưa lấp lánh hiền hòa đến đâu thì ngày chống thực dân Pháp lại kiên cường che chở đến thế. Đồng thời ta cũng cảm nhận được tình cảm của tác giả dành cho quê hương đất nước của mình. Chính vì thế khi thấy quê hương chịu đau thương nhà thơ vô cùng xót xa.
Theo Hocsinhgioi.com
