Bình giảng bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi văn học 12
Hướng dẫn
Bình giảng bài thơ Đất Nước của Nguyễn Đình Thi văn học 12
Cảm hứng về đất nước luôn là cảm hứng của biết bao nhiêu thế hệ nhà thơ. Đất nước luôn là tiếng gọi thiêng liêng nhất mà mỗi nhà thơ đều dùng những từ ngữ hay nhất để nói về. Góp phần làm giàu thêm đề tài này Nguyễn Đình Thi đã mang đến cho nền văn học Việt Nam thời kì kháng chiến chống Pháp bài thơ mang tựa đề Đất Nước. Có thể nói bài thơ đã gửi gắm hết những tâm tư tình cảm của Nguyễn Đình Thi đối với đất nước mình. Mặt khác chúng ta hiểu thêm về định nghĩa đất nước và sự đứng lên của nhân dân.
Bài thơ đất nước được ghép từ hai bài thơ khác nhau. Đó là sáng mát trong như sáng năm xưa (1948) và đêm mít tính (1955). Tuy có sự chắp ghép thế nhưng khi đọc lên ta không hề thấy sư rời rạc. Nó liền mạch cảm xúc thành một bài thơ về đất nước thực sự.
Mở đầu tác phẩm Nguyễn Đình Thi viết về cảm xúc của mình khi nhớ về mùa thu Hà Nội:
“Sáng mát trong như sáng năm xưa
Gió thổi mùa thu hương cốm mới
Tôi nhớ những ngày thu đã xa
Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy”
Mùa thu ấy đã xa, và ngày hôm nay khi đứng ở chiến khi Việt bắc nhà thơ chạnh lòng nhớ mùa thu Hà Nội xưa. Có lẽ là do sáng nay mát trong như sáng năm xưa ở Hà Nội. Mùa thu đến mang theo hương cốm mới trong làn gió thu se lạnh nhẹ nhàng. Cái cảm giác ấy lại càng làm cho nhà thơ nhớ về mùa thu hà Nội. Đó là kỉ niệm một buổi sáng chớm lạnh, những con phố dài xao xác hơi gió heo may. Trong hoàn cảnh người chiến sĩ ra đi không ngoảnh đầu lại nhưng vẫn biết sau lưng thềm nắng lá rơi đầy. Hành động không ngoảnh lại thể hiện cho lý tưởng của nhà thơ với cách mạng. Quyết ra đi gìn giữ đất nước này, không ngoảnh đầu lại để không thấy nước mắt của người ở lại rơi.
Nhà thơ nhanh chóng trở về hiện tại của mình. Ngày nay mùa thu đến nhưng tác giả đón mùa thu ấy ở Việt bắc chứ không phải ở hà Nội nữa:
“Mùa thu nay khác rồi
Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi
Gió thổi rừng tre phấp phới
Trời thu thay áo mới
Trong biếc nói cười thiết tha”
Mùa thu nay không còn vẻ buồn ảm đạm như mùa thu chia li trước. Nó là mùa thu vui tươi. Nhà thơ đứng giữa núi đồi nghe tiếng vui theo làn gió thu mang về. Rừng tre phấp phới hay chính lòng người đang phấp phới. Nhà thơ vui vẻ trong tiếng cười nói thiết tha.
Đến đoạn thơ tiếp theo nhà thơ khẳng định chủ quyền đất nước mình. Đất nước tồn tại trong những cái hữu hình và trong cả những cái vô hình nữa:
“Trời xanh đây là của chúng ta
Núi rừng đây là của chúng ta
Những cánh đồng thơm mát
Những ngả đường bát ngát
Những dòng sông đỏ nặng phù sa
Nước chúng ta
Nước những người chưa bao giờ khuất
Ðêm đêm rì rầm trong tiếng đất
Những buổi ngày xưa vọng nói về!”
Các hình ảnh lần lượt được nhà thơ liệt kê kết hợp với điệp từ “của chúng ta” đã nhấn mạnh rằng những hình ảnh trời xanh, núi rừng, cánh đồng thơm mát và những ngả đường bát ngát kia là của chúng ta. Những hình ảnh hữu hình ấy thể hiện được đất nước tồn tại trong chính những gì là hữu hình, là đất đai sông núi mà bấy lâu nay ta vẫn ở. Điều đó khẳng định chủ quyền lãnh thổ vùng trời vùng đất vùng biển của ta. Không chỉ tồn tại ở những cái hữu hình mà đất nước còn tồn tại ở những cái vô hình. Đó chính là những linh hồn của con người Việt Nam. Nước chúng ta những con người chưa bao giờ khuất. Dẫu có chết đi thì cũng chỉ về với đất mẹ kính yêu ngày đêm những linh hồn ấy vẫn thì thầm trong tiếng đất.
Sau hoàn cảnh ra đi, sau mùa thu tươi vui rạo rực, sau những lời khẳng định về chủ quyền đất nước ta Nguyễn Đình Thi đi vào thể hiện sự đứng lên của nhân dân ta từ những năm tháng đau thương:
“Ôi những cánh đồng quê chảy máu
Dây thép gai đâm nát trời chiều
Những đêm dài hành quân nung nấu
Bỗng bồn chồn nhớ mắt người yêu.
Từ những năm đau thương chiến đấu
Ðã ngời lên nét mặt quê hương
Từ gốc lúa bờ tre hồn hậu
Ðã bật lên những tiếng căm hờn”
Cảnh tượng dây thép của quân thù như tố cáo tội ác của chúng đối với nhân dân ta. Cánh đông quê hương yên bình là thế nhưng lại bị chúng biến thành cánh đồng máu. Hay cũng có thể nhà thơ nói cách điệu đó là trời khi hoàng hôn buông xuống mang một màu đỏ máu dữ dội. Những người lính ngày đêm nung nấu chiến đấu bảo vệ tổ quốc thì bỗng bồn chồn nhớ đôi mắt của người yêu. Từ những năm tháng thương đau nhân dân ta đã chuyển tư những người chỉ biết đến gốc lúa củ khoai đã bật lên tiếng căm hờn.
Nhà thơ nói lên những tội ác mà chúng đã đang tâm làm với nhân dân ta. Đó cũng chính là những đau thương mà ông cha ta phải chịu.Những người nông dân hiền lành chất phác quanh năm chỉ có biết đến ruộng nương nhưng cuối cùng cũng không thể nhịn được chúng:
“Bát cơm chan đầy nước mắt
Bay còn giằng khỏi miệng ta
Thằng giặc Tây, thằng chúa đất
Ðứa đè cổ, đứa lột da…”
Chúng đến không chỉ cướp tài nguyên của đất nước ta mà chúng còn biến nhân dân ta thành nô lệ. Bát cơm chan đầy nước mắt mà chúng còn ác tâm giằng khỏi miệng ta. Thằng giặc tây ấy nhân dân ta chỉ muốn đè cổ ra mà lột da xẻ thịt.
Nhân dân ta tuy hiền hậu như thế nhưng khi đã bật lên những tiếng căm hờn thì chúng cũng không thể nào ngăn chúng ta được:
“Xiềng xích chúng bay không khóa được
Trời đầy chim và đất đầy hoa
Súng đạn chúng bay không bắn được
Lòng dân ta yêu nước thương nhà!”
Xiềng xích của chúng bay không thể nào khóa được ý chí con người Việt nam ta. Chúng bay có xiềng xích được thân thể cũng không thể nào khóa luôn tinh thần ta được. Trời đầy chim và đất đầy hoa thể hiện con người Việt Nam chống lại chúng rất nhiều. Súng đạn của chúng bay có nhiều có nã liên tục thì cũng không thể bắn hết được người Việt Nam yêu nước.
Thế rồi từ những đau thương đến uất hận căm hơn ấy người dân Việt nam ta đứng lên rũ bùn trở thành những người lính cách mạng kiên cường bất khuất:
“Khói nhà máy cuộn trong sương núi
Kèn gọi quân văng vẳng cánh đồng
Ôm đất nước những người áo vải
Ðã đứng lên thành những anh hùng.
Ngày nắng đốt theo đêm mưa dội
Mỗi bước đường mỗi bước hy sinh
Trán cháy rực nghĩ trời đất mới
Lòng ta bát ngát ánh bình minh.
Súng nổ rung trời giận dữ
Người lên như nước vỡ bờ
Nước Việt Nam từ máu lửa
Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.”
Tiếng kèn gọi quân như thúc giục những người lính lên đường. Đó la không khí hồ hởi hăng say, chuẩn bị tinh thần để bước vào trận đấu một mất một còn. Những người áo vải chân chất giờ đã đứng lên thành những anh hùng. Biết rằng ra chiến trận là nguy hiểm là mỗi bước đều gian nan vất vả thế nhưng nhân dân ta rực sáng về một tương lai tốt đẹp lại hào hứng và quyết tâm dù hi sinh cũng phải dành lại độc lập cho dân tộc. Vậy là nhân dân ta đứng lên với hình ảnh súng nổ rung trời giận dữ. Những người lính áo vải ấy ra chiến trận mang theo những đau thương và nhưng hi vọng về ngày mai. Người lên như nước vỡ bờ. Nước Việt nam ta đưng lên từ máu lữa rũ bùn đứng dậy khiến cho quân thù phải khiếp sợ.
Như vậy bằng giọng văn khi thắm thiết thân thương, khi vui tươi nhung nhớ, lúc lại căm thù giận dữ, rồi hào hùng khí thế nhà thơ Nguyễn Đình Thi đã mang đến cho chúng ta một hình ảnh đất nước từ những đau thương tủi nhục đến một đất nước đứng lên với hình ảnh sáng lòa. Áp bức thì sẽ có đấu tranh chính vì thế mà bọn thực dân kia ác đến đâu thì nhân dân ta lại kiên cường đứng lên đến đấy.
Theo Hocsinhgioi.com
