Đề 79: Phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ ” của tác giả Thanh Hải – Phát triển kỹ năng làm bài văn chọn lọc 9

Đề 79: Phân tích bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ ” của tác giả Thanh Hải – Phát triển kỹ năng làm bài văn chọn lọc 9

Hướng dẫn

Bài thơ ” Mùa xuân nho nhỏ”

DÀN Ý CHI TIẾT

I. MỞ BÀI

– Giới thiệu tác giả: Thanh Hải (1930 – 1980) tên khai sinh là Phạm Bá Ngoãn, quê ở huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông hoạt động văn nghệ từ cuối những năm kháng chiến chống Pháp. Trong thời kì chống Mĩ cứu nước, Thanh Hải ở lạ quê hương hoạt động và là một trong những cây bút có công xây dựng nền văn học cách mạng ở miền Nam từ những ngày đầu.

– Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được viết không bao lâu trước khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến thiết tha cuộc sống, đất nước và ước nguyện của tác giả.

– Trích dẫn bài thơ:

“Mọc giữa dòng sông xanh

…………

Nhịp phách tiền đất Huế ”

II. THÂN BÀI

1. Giải thích ý nghĩa nhan đề

– Giải thích ý nghĩa nhan đề: Mùa xuân nho nhỏ là một sáng tạo độc đáo của Thanh Hải. Nhà thơ nguyện làm một mùa xuân, nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ cùa mình nhưng rất khiêm nhường là một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung.

2. Khổ 1:

– Nghệ thuật: sự chuyển đổi các cảm giác từ màu sắc, âm thanh, hình ảnh…sang hình khối, đường nét… cùng với vài nét phác họa: dòng sông xanh, bông hoa tím biếc, tiếng chim chiền chiện hót vang trời.

– Nội dung: đó là mùa xuân của thiên nhiên, đất trời. Chỉ bằng vài nét phác họa nhưng vẽ ra được cả không gian cao rộng (với dòng sông, mặt đất, bầu trời bao la), cả màu sắc tươi thắm của mùa xuân (sông xanh, hoa tím biếc – màu tím đặc trưng của xứ Huế), cả âm thanh vang vọng, tươi vui của chim chiền chiện (hót vang trời).

3. Khổ 2 + 3:

– Nghệ thuật: Phép đối tương đồng giữa hai câu thơ trên với hai câu thơ dưới, phép điệp (điệp ngữ: mùa xuân; điệp từ: lộc), âm điệu thơ giàu nhạc tính, mạch thơ đi hối hả. Điệp ngữ “tất cả”, từ láy “xôn xao, hối hả”, hình ảnh so sánh “Đất nước như vì sao – Cứ đi lên phía trước”

– Nội dung: Từ mùa xuân của thiên nhiên, đất trời, nhà thơ chuyển sang cảm nhận về mùa xuân của đất nước với lộc non của mùa xuân gắn với người cầm súng, người ra đồng. Mùa xuân của đất trời đọng lại trong hình ảnh lộc non, đã theo người cầm súng và người ra đồng, hay chính là họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nước? Sức sống của mùa xuân đất nước còn được cảm nhận trong nhịp điệu hối hả, những âm thanh xôn xao.

4. Khổ 4:

– Nghệ thuật: Điệp ngữ “ta làm”, hình ảnh ẩn dụ “con chim, nhành hoa, một nốt trầm”, cấu tứ được lặp lại ở phần đầu đều có hình ảnh bông hoa và tiếng chim hót.

– Nội dung: Từ cảm xúc về mùa xuân của thiên nhiên, dất nước, mạch thơ chuyển một cách tự nhiên sang bày tỏ những suy ngẫm và tâm niệm của nhà thơ trước mùa xuân đất nước. Đó là khát vọng được hòa nhập vào cuộc sống của đất nước, cống hiến phần tốt đẹp – dù nhỏ bé cùa mình cho cuộc đời chung, cho đất nước. Điều tâm niệm ấy được thể hiện một cách chân thành trong những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp. Những hình ảnh chọn lọc ấy được trở lại mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn được sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên như con chim mang đến tiếng hót, bông hoa tỏa hương sắc cho đời.

5. Khổ 5 + 6:

– Nghệ thuật: hình ảnh ẩn dụ mang triết lí nhân sinh “mùa xuân nho nhỏ”

– Nội dung: Mỗi con người hãy là một “mùa xuân nho nhỏ” để làm nên mùa xuân bất diệt của đất nước dù đó có thể là thời trai trẻ “tuổi hai mươi”, hay đến khi về già “khi tóc bạc”. Sự sáng tạo đặc sắc nhất của Thanh Hải trong bài thơ là ở hình ảnh mùa xuân nho nhỏ. Hình ảnh ấy cùng với những hình ảnh cành hoa, con chim, nốt nhạc trầm xao xuyến…tất cả đều mang một vẻ đẹp bình dị, khiêm nhường, thể hiện điều tâm niệm chân thành, tha thiết của nhà thơ. Mỗi người phải mang đến cho cuộc đời chung một nét riêng, cái phần tinh túy của mình, dù nhỏ bé, góp vào cuộc đời chung. Nhưng dâng hiến, hòa nhập mà vẫn không làm mất đi nét riêng cùa mỗi người, dù nguyện ước rất khiêm nhường là làm một nốt trầm trong bản hòa ca, nhưng phải là một nốt trầm xao xúyến.

6. Nghệ thuật chung:

– Thể thơ 5 chữ gần với các điệu dân ca, đặc biệt là dân ca miền Trung, có âm hưởng nhẹ nhàng, tha thiết.

– Kết hợp những hình ảnh tự nhiên giản dị từ thiên nhiên với những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu trưng, khái quát.

– Cấu tứ bài thơ chặt chẽ.

– Giọng điệu bài thơ thể hiện đúng tâm trạng, cảm xúc của tác giả.

III. KẾT BÀI

– Mùa xuân nho nhỏ là một bài thơ đặc sắc.

– Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ’’’ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một mùa xuân nhỏ của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.

– Bài thơ theo thể năm tiếng, có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, những so sánh và ẩn dụ sáng tạo.

BÀI VĂN THAM KHẢO

Thanh Hải ià một người chuyên sáng tác thơ. Ông có rất nhiều bài thơ hay và tôi thích nhất là bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” của ông. Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được sáng tác vào năm 1980 khi ông còn nằm trên giường bệnh. Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết, gắn bó với cuộc đời thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước:

“Mọc giữa dòng sông xanh

…………

Nhịp phách tiền đất Huế ”

Vậy thông qua bài thơ” Mùa xuân nho nhỏ”, Thanh Hải đã muốn gửi gắm đến chúng ta những suy nghĩ gì?

Thật vậy, bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là một bài thơ hay. Mở đầu bài thơ là bức tranh mùa xuân của thiên nhiên được phác hoạ bằng vài nét chấm phá:

“Mọc giữa dòng sông xanh

Một bông hoa tím biếc

Ơi! Con chìm chiền chiện

Hót chi mà vang trời

Từng giọt long lanh rơi

Tôi đưa tay tôi hứng. ”

Với những hình ảnh nho nhỏ, thân quen, bình dị, nhà thơ đã vẽ nên bức tranh thật đẹp. Chỉ bằng vài nét phác hoạ, tác giả đã vẽ ra một không gian của mùa xuân, rộng lớn với dòng sông mặt đất, bầu trời bao la với sắc màu tươi thắm, với những âm thanh vang vọng của mùa xuân thơ mộng, đậm đà phong vị xứ Huế. Bức tranh mùa xuân ở đây chỉ toàn là màu sắc dịu nhẹ một màu xanh biêng biếc của dòng sông quê, một màu tím ngát của cánh hoa mong manh đang mọc giữa dòng sông ấy. Nghệ thuật đảo ngữ giữa hai câu thơ làm nổi bật hình ảnh cùa sắc hoa màu tím. Màu tím gợi lên một sắc xuân dịu dàng, đằm thắm. Màu tím là màu đặc trưng cùa Huế. Bức tranh xuân bỗng rộn rã hơn lên bởi tiếng hót của con chim chiền chiện. “Chiền chiện” là loài chim hót vào mùa xuân. Từ cảm thán “Ơi!” là tiếng gọi trìu mến, thân thương của nhà thơ. Mấy tiếng “hót chi mà…” như một lời trách yêu nghe thật dịu dàng và duyên dáng. Bản nhạc của con chim chiền chiện như vang động cả đất trời, tràn ngập khắp không gian, làm bừng lên một niềm vui bất diệt. Chỉ bằng vài nét phác hoạ đơn sơ: với một dòng sông, một bông hoa, một tiếng chim, một màu xanh, một sắc tím, Thanh Hải đã hoàn chỉnh bức tranh xuân của quê hương mình thật nhẹ nhàng và quyến rũ lạ thường. “Giọt long lanh” ở đây có thể là giọt sương sớm mùa xuân, có thể là nhũng giọt mưa xuân phơ phất hoặc có thể nói là những giọt âm thanh của tiếng chim chiền chiện đang đọng lại trong không gian rồi từ từ rơi xuống cho nhà thơ xoè hứng bằng đôi tay trân trọng của mình. Chỉ có sáu câu thơ mà có đủ cả âm thanh, màu sắc, dòng sông, bông hoa, tiếng chim, bầu trời cao lồng lộng. Cảnh mùa xuân mở ra một không gian phóng khoáng nhưng lại dịu dàng, tươi mát, một không gian rất Huế.

Trong không khí mùa xuân rộn ràng và tưng bừng, tác giả nhấc đến người cầm súng và người ra đồng, họ là hai lực lượng tiêu biểu nhất cho đất nước, làm hai nhiệm vụ quan trọng nhất đó là sản xuất và chiến đấu:

“Mùa xuân người cầm súng

Lộc giắt đầy trên lưng

Mùa xuân người ra đồng

Lộc trài dài nương mạ

Tất cả như hối hả

Tất cả như xôn xao. ”

Ngày xuân, người ta đi hái lộc, “lộc” theo nghĩa hẹp là chồi non, nghĩa rộng là sự may mắn. Lộc của người lính là lá nguỵ trang trên lưng. Lộc của người nông dân là nương mạ xanh rờn. Cặp câu thơ đối xứng nhịp nhàng, kết hợp với điệp ngữ “mùa xuân” và điệp từ “lộc” được láy đi láy lại nhiều lần, làm cho không khí xây dựng và bảo vệ đất nước như càng khẩn trương, gấp gáp hơn. Và không khí háo hức sôi nổi ấy được miêu tả bằng các từ “hối hả, xôn xao” như càng tăng thêm sức gợi tả.

Sau đó, nhà thơ nghĩ về mùa xuân cùa đất nước:

“Đất nước bốn nghìn năm

Vất vả và gian lao

Đất nước như vì sao

Cứ đi lên phía trước”.

Viết về đất nước, nhà thơ chỉ viết có bốn câu thơ nhưng bốn câu thơ đó thật tự hào. Tự hào về quá khứ oai hùng và khẳng định về một tương lai tươi sáng của quê hương mình. Từ ngữ giản dị “bốn nghìn năm” giống như nhà thơ đang kể chuyện tâm tình về đề tài lịch sử. Mấy ngàn năm nước Việt ta đã trải qua biết bao gian lao, vất vả – kể từ lúc vua Hùng dựng nước rồi đến lúc nhân dân ta cùng nhau giữ lấy nước. Ta cũng bắt gặp lòng tự hào ấy trong nhiều tác phẩm văn học. Đối lập với hai câu thơ nói về quá khứ là hai câu thơ ca ngợi tương lai. Tại sao nhà thơ không dùng từ “vẫn” hay từ “sẽ” mà nhà thơ lại dùng từ “cứ”. “Cứ đi lên phía trước” chỉ sự tử tế đi lên một cách hiên ngang, mạnh mẽ không có một sức mạnh nào ngăn cản được. Với nghệ thuật so sánh “đất nước như vì sao”, hình ảnh đất nước trở nên gần gũi, gợi cảm. Đất nước đẹp như ánh sao sáng lung linh trên bầu trời cao vời vợi mà chúng ta đang ngẩng cao đầu chiêm ngưỡng.

Mở đầu bài thơ, tác giả xưng tôi. Đến cuối bài thơ tác giả lại xưng “ta”. Cái “ta” bây giờ vừa mang cái “ta” cá thể của riêng tác giả vừa là cái “ta” chung của chúng ta, của tất cả mọi người.

“Ta làm con chim hót

Ta làm một cành hoa

Ta nhập vào hoà ca

Một nốt trầm xao xuyến ”

Đại từ “ta” mang sắc thái trang trọng, kiêu hãnh, cấu trúc “ta làm”, “ta nhập” nghe như lời căn dặn. Nhà thơ đang căn dặn mình và căn dặn chúng ta về trách nhiệm và nghĩa vụ với quê hương. Trong cái lớn lao chung của mùa xuân xinh đẹp, nhà thơ chỉ góp mình như một tiếng chim, trong giọng hót của muôn chim. Một cành hoa, trong muôn sắc hương hoa. Một nốt nhạc trầm khiêm tốn, trong muôn nốt nhạc bản tình ca. Cánh chim, cành hoa rất nhỏ bé, nhưng chim vô tư cống hiến những tiếng hót hay cho đời. Nốt nhạc trầm không đủ tạo nên bản nhạc hay, nhưng nó cũng góp phần tạo nên những cung bậc khác nhau của bản nhạc. Mượn cánh chim trời, đoá hoa thơm, nốt nhạc trầm, để bày tỏ lòng mình. Nhà thơ muốn được góp một phần công sức bé nhỏ của mình trong công cuộc xây dựng quê hương. Qua đó, ta thấy được khát vọng sống có ích cho đời của tác giả. Khát vọng đó thể hiện rõ ý thức đúng đắn trong mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, giữa “tôi” và “chúng ta”.

Vậy thì, một tiếng hót, một cành hoa, một nốt trầm mà Thanh Hải nguyện dâng hiến cho đời hẳn có ý nghĩa lớn lao vô cùng, tác giả đã đi với khát vọng cống hiến bền bỉ của mình:

“Một mùa xuân nho nhỏ

Lặng lẽ dâng cho đời

Dù là tuổi hai mươi

Dù là khi tóc bạc

Khổ thơ như một lời nhắn nhủ, một lẽ sống, sống là để cống hiển. “Mùa xuân nho nhỏ” còn là quan điểm đúng đắn về mối quan hệ giữa cá nhân và tập thể giữa mỗi con người, giữa cuộc đời chung của dân tộc. Tác giả đã chọn cho mình một cách cống hiến riêng, không phô trương, không ồn ào, cống hiến một cách âm thầm, lặng lẽ trong mọi hoàn cảnh, mọi lứa tuổi. Điệp ngữ “dù là” thách thức với thời gian, tuổi già, bệnh tật. Tính từ “lặng lẽ” kết hợp với động từ “dâng” đặt ở đầu câu thơ cho thấy một thái độ trân trọng, khiêm tốn và yêu mến quê hương mình biết là bao! Trên giường bệnh, khi trở về với cát bụi, Thanh Hải vẫn mang trong lòng mình một tình yêu tha thiết với cuộc sống, với đất nước và thanh cao với một tinh thần lạc quan mạnh mẽ.

Kết thúc bài thơ, nhà thơ lại muốn được cất lên tiếng hát thiết tha dựa trên lời ca buồn bã của câu Nam ai Nam bình xứ Huế:

“Mùa xuân ta xin hát

Câu Nam ai Nam bình

Nước non ngàn dặm mình

Nước non ngàn dặm tình

Nhịp phách tiền đất Huế”

Lời ca vang vọng, gọi mở ra một cái tình nhỏ bé trong cái ngàn dặm rộng lớn, mênh mang nhưng vẫn rất gần gũi, tràn đầy yêu thương và ấm ấp, gợi mở ra một cái tình rất riêng, rất Huế nhưng lại hoà chung được với nước non. Tiếng hát đằm thắm, hiền hoà xen với những tiếng phách giòn giã, tươi vui đã kết lại bài thơ.

Bài thơ với thể thơ năm chữ có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gần gũi với dân ca cùng nhiều hình ảnh đẹp, giản dị, gợi cảm, những so sánh và ẩn dụ sáng tạo đã góp phần tạo nên thành công không nhỏ cho bài thơ.

Tóm lại, qua những điều chúng ta vừa bàn luận, bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” là tiếng lòng tha thiết, gắn bó với đất nước, với cuộc đời, thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một mùa xuân nhỏ của mình vào mùa xuân lớn của dân tộc.

(Bài làm cùa HS)

>> Xem thêm Đề 80: Phân tích khổ 1 và 2 bài thơ “ Viếng lăng Bác ” của tác giả Viễn Phương tại đây.

Tags:Đề 80 · Mùa xuân nho nhỏ · Thanh Hải

Theo hoctotnguvan.vn